Gezi Parkı ve #direngeziparki meselesi

Memleket Halleri - 01/06/2013

UYARI: Bu yazı halen devam etmekte olan güncel bir olaya dair derlemedir. Çok sayıda link içermektedir. Konuya tam vakıf olabilmek için linklerdeki içerikleri de okumanız şiddetle tavsiye olunur.

Bugün Türkiye Cumhuriyeti’nin gördüğü en büyük toplumsal ayaklanmaya sahne olanTaksim Gezi Parkı’nın aklımızın bir kenarında bulunması gereken ilginç bir öyküsü var. Belki bu karışık dönemde faydası dokunur düşüncesiyle özetlemeye çalışacağım.

Artık neredeyse hepimizin öğrendiği gibi bu park, aslen 1870 yılında inşa edilen bir askeri kışlanın alanında yükseliyor. Taksim (Topçu) Kışlası adıyla anılan bu dev alan Padişah 3. Selim’in emriyle inşa edilir. Amaç (bugün hala bütün heybetiyle ayakta duran) Anadolu yakasındaki Selimiye Kışlası‘na karşılık Avrupa yakasında da bir kışla yaptırmaktır. Osmanlı Ordusu modernleşme hamlesindedir ve yeni birlikler için yeni eğitim alanları gerekir. Mimar olarak dönemin neredeyse bütün heybetli devlet binaları ve saraylarınnda adına rastlayacağımız Balyan ailesinden Kirkor Balyan seçilir.

Taksim Kışlası tarihinde (Çırağan Sarayı dahil neredeyse dönemin bütün eserlerini bir bir yutan) yangınlardan iki kere nasibini alır. Kuruluşundan 1 yıl sonra inşa emrini veren 3. Selim’in tahttan inmesiyle sonuçlanacak Kabakçı Mustafa İsyanı burada başlar. Ardından 2. Meşrutiyet’in ilanıyla 2. Abdülhamit’in tahttan indirilmesiyle sonuçlanan 31 Mart ayaklanmalarına evsahipliği yapar.

İki padişahı iktidardan eden bu -lanetli- yapı Abdülhamit sonrası gözden düşer. Bu dönemde yarı özelleşen tesis, ortasındaki büyük alanda birçok halk şenliği, spor karşılaşması ve benzeri etkinliklerinde kullanılır. 1. Dünya Savaşı döneminde Fransızların İstanbul’u işgali süresince kendileri adına savaştırdığı Senegalli askerlere evsahipliği yapar. Bu süreçte o kadar hasar görür ve yıpranır ki artık eski işlevlerini yerine getiremez hale gelir.

Cumhuriyet döneminde ortasındaki alanın yüzü suyu hürmetine Taksim Stadı adını alarak tamamen futbol karşılaşmaları için kullanılır. Hatta Türk Milli Futbol Takımı ilk maçını bu stadda yapar.

1940′lı yıllar Fransız Mimar Henri Prost’un İstanbul’u yeniden tasarlamak için çalıştığı dönemdir. İstanbul tarihinin (bence) en az bilinen ve bir o kadar da ilginç ayrıntılarından biridir Prost’un bu nazım planı. Dönemin İstanbul Valisi ve Belediye Başkanı Lütfi Kırdar, Prost’tan büyük törenlerin düzenlenebileceği büyük bir meydan ister.

Taksim Meydanı’nın şeklini belirleyecek bu çabanın bir parçası da Taksim Stadı’dır. Prost stad alanının yıkılarak konut ve eğlence merkezi için değerlendirilmesini öngörür. Ancak yetkililer bunun yerine stadyum alanını park yapmaya karar verir (bu aslında biraz da parasızlıktan alınmış bir karardır).

İşte bugün uğruna nice mücadele verilen Taksim Gezi Parkı da hayatımıza böyle girer.

Gezi Parkı, Taksim’in kalbinde belki de şehrin kalan son büyük birkaç yeşil alanından birini oluşturuyor. (Tıklayarak büyütebilirsiniz)

Hatta ilginç bir ayrıntı olarak parkın inşasında Surp Agop Ermeni Mezarlığı’ndan alınan mezar taşları kullanılır.

Yakın dönemin kısa bir özeti

Başbakan Erdoğan’ın kendi tabiriyle ‘çılgın projeler’ içeren 22 başlıktan oluşan ‘dönüşüm’ planında Taksim de vardı. Buyruk kesindi. Buradan alınan sinyalle oluşturulan Kentsel Tasarım Projesi kapsamında 2011 yılında parkın yenilenmesi gündeme geldi. Fakat Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu aldığı kararla bu girişimi engelledi. Ardından Üst Kurul bu kararı iptal ederek Gezi Parkı’nın yıkılmasına Taksim Kışlası’nın inşasına izin verdi. Böylece geri sayım başladı.

Geri kalanını kronolojik olarak tarihe ve belleğimize not etme adına sıralayalım:

Önce ağaçlar gizlice işaretlendi, garip budamalar görüldü, esnafın iş yapması engellendi.

Gidişatı fark eden birileri belki biraz dikkat çekeriz diye ağaçları evlat edinme gibi sembolik eylemler yaptı. Hatta bir festival düzenledi.

Yıkımı engellemek için 46 bin 500 imza toplandı.

Bu çabaların hiçbiri yetkililerden hiçbir cevap alamadı; ilgi, alaka görmedi. Muhatap bile alınmadılar. Kamuoyunu temsilen görev yapanlar bütün halk iradesini görmezden geliyor ve gününü bekliyordu. Ve o gün geldi çattı…

Bir gece vakti, gün çuvala girmiş gibi dev kepçeler parka kelimenin tam anlamıyla saldırdı. Eğer bir grup gönüllü, duyarlı insan orada toplanıp engel olmasaydı bugün Gezi Parkı çoktan tarihe karışmıştı. Yine de kepçeler birkaç ağacı sökmeyi ‘başardı’.

Olaylar ertesi gün de sürdü. İkinci sortiyi yapan kepçeler, önüne geçen Milletvekili Sırrı Süreyya Önder sayesinde durdurulabildi.

Ardından polis bir şafak operasyonu ile göstericilerin üstüne TOMA araçları, biber gazları ve sis bombalarıyla ‘girdi‘. Yaralananlar, yoğun bakıma alınanlar oldu ancak bu da pek işe yaramadı. Her müdahalenin ardından katılımcı sayısı artıyordu.

Polis, bu sefer dünyada eşi görülmemiş bir uygulamayla parkta oturma eylemi yapanları tel kafes içine alarak karantinaya aldı (hapsetti de denebilir).

İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Kadir Topbaş yaptığı açıklamada olayın bir kaldırım genişletme çalışması olduğunu iddia etti.

Başbakan Erdoğan “Ne yaparsanız yapın. Orası için karar verdik, yapacağız” diyordu. CHP bu sözlerle ilgili suç duyurusunda bulundu.

İstanbul Valisi Hüseyin Avni Mutlu’nun olaylarla ilgili yaptığı açıklama şöyleydi “Devletin emniyet teşkilatının kendi içinden çıkmış olduğu halkıyla karşı karşıya gelmesi ve onları incitecek en ufak bir olayın vukuu bulması söz konusu değildir.”

Sivil giyimli kişiler bir ara Taksim Meydanı civarındaki mekanlara saldırarak hasar verdi. Sosyal medyada başka iddialar da vardı.

Gösterilere müdahale adına aralarında Taksim İlkyardım Hastanesi ve civardaki oteller de olmak üzere pek çok sivil yerleşim birimine biber gazı atıldı.

Bu yazıyı yazdığım Cuma günü polis Gezi Parkı’na destek için yola çıkanları engellemek için civardaki neredeyse bütün semtleri gaza boğdu. Turist nüfusunun da yoğun olduğu Taksim-Beşiktaş bölgesinde olayla ilgili-ilgisiz, yaşlı-çocuk herkes mağdur oldu. Akşam saatlerine doğru havada dolaşmaya başlayan polis helikopterinden aşağıdaki halk üzerine biber gazı bombaları atılmaya başlandı.

Bir ara metro seferleri de dahil olmak üzere bölgeye giden toplu taşıma araç seferleri iptal edildi.

Vatandaşlar bu vesileyle biber gazına maruz kalınırsa ne yapılmalıdır, etkilenmemek için maske nasıl yapılır, gözaltına alınırsa nelere dikkat edilmelidir gibi normalde asla bilmeleri gerekmeyen şeyleri öğrendi.

Okuyamıyorsanız biber gazı kapsüllerinin üstünde Türkçe yazan ilk kuralı yazayım: DİREKT OLARAK İNSANLARIN ÜZERİNE ATIŞ YAPMAYINIZ.

Gezi Parkı’ndan olayları canlı aktaran DHA’nın yayını ilginç bir şekilde kesildi.

İstanbul Belediyesi’nin turistik web kameralarından İstiklal Caddesi ve Taksim yayınları ‘koptu’.

İstiklal Caddesi’nden bir kesit. Yerdekiler biber gazı kapsülleri…

Bölge otelleri eylemcilerin iletişiminin kesilmemesi için kablosuz internet şifrelerini kaldırarak destek oldu.

Taksim Meydanı ve Gezi Parkı’na doğru Beşiktaş, Osmanbey, Galata başta olmak üzere dört koldan erişmeye çalışan yüz bine yakın insana polis Türkiye Cumhuriyeti tarihinde görülmedik bir direnişle karşı koydu (koyuyor).

Vücuduna isabet eden plastik mermi ve gaz bombası kapsülleriyle yaralanan birçok kişiye dair haberler geliyor.

#DirenGeziParki etiketi sanıyorum Twitter’ın tarihindeki en geniş katılımlı eylem olarak tarihe geçti. Türkiye trendlerindeki birinci sıradan hiç inmedi. Eylemi destekleyen diğer pek çok etikete ek olarak süreci destekleyenler de #MeseleAkPartiDüşmanlığı etiketiyle karşıt görüşlerini paylaştı. Kullanıcı sayısının yoğun olduğu bölgelerde anlık acil haberleşme için bu tip araçların ne kadar önemli olduğu bir kere daha ortaya çıktı.

Yazıyı yazdığım sırada tepemizde helikopterler dolaşıyor, biber gazından cam açamıyoruz, ambulans sirenleri HİÇ durmadan çalıyor ve sürekli bağırışmalar duyuluyordu. Olaylar Harbiye’ye kadar yayılmış durumda. İstanbul’da Ataköy’den Kadıköy’e kadar birçok yerden eyleme destek ve katılım haberleri geliyor.

Olaylara dair notlar

Türkiye’nin en büyük şehrinin en önemli meydanı için böyle köklü bir düzenleme öncesinde halka hiçbir açıklama yapılmamış, soru sorulmamış, rızası alınmamıştır (Oysa Belediye vapurlarımız, otobüslerimizi biz şehir sakinlerine ne güzel danışmıştı?). Bir hatırlatma olarak; kendimizi arasında görmeye çalıştığımız ülkelerde kendi arazinize ev inşa etmek için bile bütün komşularınızın iznini almanız gerekiyor.

Bu sıradan gibi görünen olay, hayatında eylem yapmamış; hatta belki Gezi Parkı’na adım bile atmamış Türkiye ve dünyanın dört bir yanından yüz binlerce kişinin eyleme katılmasına yol açmıştır.

Hafızam yanıltmıyorsa ilk defa Türkiye’de farklı şehirlerde (Eskişehir, Adana, Ankara, İzmir, vs) ortak destek eylemleri düzenlenmiştir.

Dünyanın birçok yabancı ülkesinde Cumartesi günü bu eyleme destek için insanlar parklarda toplanacak.

Türk polisi, kimden aldığı bilinmeyen bir onayla (emirle) Türk halkına yönelik (kimyasal silah olup olmadığı hala tartışılan) biber gazını ölçüsüz, kullanım şartlarına aykırı ve insafsızca kullanmıştır. Göstericiler de dahil bölge ve civarında yaşayan yüz binlerce insan, yaşlı-genç, çocuk-büyük, Türk-yabancı, eylemci-eylem karşıtı ayırmadan bu müdahale tarzının mağduru olmuştur.

Polis oturmak ve ara-sıra slogan atmak dışında hiçbir şey yapmayan eylemcilerin üstüne zırhlı araçlar, panzerler, TOMAlar, cop, sis ve gaz bombalarıyla ‘saldırmıştır’.

Sıradan vatandaşlar, gençler, hatta yaşlı dede ve ninelerden oluşan eylemciler ‘marjinal gruplar’ olarak adlandırılmıştır.

Eylemciler arasında polisi kışkırtanlar da -elbette- olmuştur. Ama bu kişilerin sayısı ve yol açtığı olaylar (zırhlı polis aracına tekme atmak gibi) ortaya çıkan karşı müdahalenin boyutlarını açıklamakta yetersizdir.

Polisle ortak strateji geliştiren zabıta (üniformalarını bellerine gizleyerek) parkta nöbet tutanların çadırlarını yakmıştır.

Geleneksel medya ve TBMM’nin işlevini yitirdiği ortaya çıkmıştır. Taksim’de insanlar gaz bombaları, tazyikli su ve türlü çeşit araç ve silahlarla ezilirken yetkililer “herhangi bir sorun yok”, “birkaç küçük taşkınlıktan ibaret” gibi komik açıklamalar yapmıştır.

Parkına, yeşile, ağaçlarına sahip çıkmak isteyen vatandaşlar, görmezden gelinerek, itilip-kakılarak bambaşka bir noktaya çekilmiştir. Bugün mesele Taksim Gezi Parkı meselesi olmaktan çıkmış; resmen bir halk ayaklanmasına dönüşmüştür.

Türk medyasının aksine dünya medyası ve ajanslar olayları ellerinden geldiğince bütün çıplaklığıyla yansıtmış ve Türkiye dışındaki kamuoyunu olaylar hakkında bilgilendirmiştir.

Eylemler sırasında (birileri) sinyal karıştırıcı jammer cihazlarla bölgedeki mobil internet ve iletişim kesilmiştir (Arap Baharı döneminde sıkça rastladığımız -ve işe yaradığı görülmeyen- bir panik tedbiri).

Bu olayların çıkış sebebini AKP ya da Recep Tayyip Erdoğan düşmanlığı gibi görmek olayı hafife almaktır. Ama olayların gidişatı geniş kitleleri bu yönde kutuplaştırmaktadır.

Sosyal medyanın ne kadar büyük ve önemli bir güç olduğunu Taksim Gezi Parkı olayları apaçık ortaya koymuştur.

Biber gazını solumamış kişilerin bunun ne büyük bir işkence ve nasıl insanlık dışı bir şey olduğunu bilmesi mümkün değil. Umarım kisme yaşamaz, bilmez.

Bu kadar yazdıktan sonra doğma büyüme bir İstanbullu olarak şu meşhur Taksim Gezi Parkı’nı da en azından İstanbul dışındakilere bir tanıtmış olayım. Okuyacağınız yorum bana ait ama eli vicdana koyunca sanıyorum herkesin aşağı-yukarı mutabık kalacağı bir tarif olacak:

Taksim Gezi Parkı İstanbul’un en tekinsiz, gece-gündüz tinercilerle dolu, gaspın eksik olmadığı, akşamları eşcinsellerin oğlan avladığı ve eminim bugün eylem yapanların çoğunun hayatında adım bile atmadığı kaderine terk edilmiş bir alan(dı). Ama (sanıyorum) orası artık İstanbul halkının büyük bir bölümünün sembollerinden biri olacak.

Cevabını bulamadığım sorular

Bütün bu süreç halka sorulsaydı, rızası alınsaydı, ikna edilseydi ya da bir ortak yol bulunsaydı kim, ne kaybederdi? Bu kadar kan, gözyaşı ve nefretin üstüne halkın benimseyip mutlu olabileceği bir şey çıkartmak mümkün müdür?

Ülkeyi bir iç savaşın eşiğine getiren bu AVM çılgınlığı nedir? Gerek var mıdır? Dünyada en çok AVM açılan 5. şehir İstanbul’da yenilerine sahiden ihtiyaç var mıdır? Yoksa bugün bilmediğimiz, aklımızın ermediği başka bir şey mi var bütün bunların arkasında?

Polisimiz nasıl bir psikoloji içindedir ki kendi vatandaşına karşı bu kadar acımasız olabilmektedir? Bu insanları vatandaşı olarak görmüyor olabilir mi? Karşısına çıkan bu kişileri kafasında nasıl kodlamıştır? Bütün bunları amirlerin emri ile açıklayabilmek mümkün müdür?

Hepsinden de önemlisi; bütün bu yaşananları karşılıklı olarak nasıl unutacağız?

Son olarak: bu olayların sonunda ne olursa olsun, yeni bir dönem başlamıştır artık.

Yazacağım daha çok şey var.

Yazacağım.